Sıfatların İşlevleri ve Anlamları
Niteleme sıfatları isimlerin biçimlerini, renklerini, durumlarını, yerlerini, bağıntılarını ve buna benzer durumlarını belirtir:
- yuvarlak (masa)
- eğri (çizgi)
- mavi (deniz)
- kırmızı (şapka)
- gerçekçi (yaklaşım)
- kimyasal, fiziksel (özellikler)
Belirtme sıfatları, isimleri sayı belirterek, soru sorarak, gösterme yoluyla ya da belgisiz olarak belirten sıfatlardır. Belirtme sıfatları da anlam ve işlevlerine göre dörde ayrılır:
- Gösterme sıfatları
- Soru sıfatları
- Belgisiz sıfatlar
- Sayı sıfatları
Gösterme sıfatları (işaret sıfatları), isimleri göstererek belirten sıfatlardır. Genellikle isimlerden önce bu, şu, o sıfatları getirilerek gösterme olayı gerçekleştirilir:
Bu (kitap), şu (araba), o (ağaç).
Soru sıfatları, isimleri soru yoluyla belirtirler:
Hangi (filmi seyrettiniz?), kaç (liranız var?), nasıl (bir insan?), kaçıncı (durakta inecekler?), kaçar (elma veriyor?).
Belgisiz sıfatlar, isimleri belgisiz olarak belirtirler:
Bazı (insanlar), bir (gün), bütün (hayaller), birkaç (kilogram), nice (yıllar), fazla (telaş), çoğu (zaman) gibi.
Sayı sıfatları, sayı isimleriyle kurulan ve ismin sayısını çeşitli biçimlerde belirten sıfatlardır. Sayı sıfatları;
- asıl sayı sıfatları,
- üleştirme sayı sıfatları,
- kesir sayı sıfatları,
- sıra sayı sıfatları
olarak dörde ayrılır.
Asıl sayı sıfatları isimlerin kesin sayısını belirtir: Bir (lira), yüz (gün), bin (asker), on milyon (buzdolabı).
Üleştirme sayı sıfatları isimlerin sayılarını bölüştürülmüş biçimde belirtir: Birer (hafta), beşer (ceviz).
Kesir sayı sıfatları, isimlerin sayılarını kesirli olarak belirtir: Yüzde kırk (faiz), yüzde iki yüz (zam), dörtte bir (ekmek).
Sıra sayı sıfatları da isimlerin sıralama ve bölümlemedeki yerlerini belirtir: Birinci (sıra), onuncu (araba), ellinci (yıldönümü).
Sıfatların çeşitli karşılaştırma dereceleri de vardır. Bu "daha, çok, pek, en, kadar" gibi belirteç ve ilgeçlerle oluşturulur: Yılan kadar sinsi, tilki gibi kurnaz (eşitlik derecesi); en güzel, çok çalışkan, daha sıcak, pek kibar (üstünlük derecesi).
Sıfatlar bazı eklerle anlam yönünden de birtakım değişikliklere uğramaktadır. Sözgelimi -ca, -msı, -mtırak ekleri sıfatlarda yakınlık, benzerlik belirtir:
- güzelce
- hınzırca
- yavaşça
- tenhaca
- insanca
- acımsı
- tatlımsı
- yeşilimtrak
Sıfatlarda küçüklük belirten ekler ise -cık, -cak, -rak ekleridir:
- ufacık
- küçücük
- yumuşacık
- büyücek
- ufarak
Sıfatların ilk hecelerinin sonundaki ünsüz p, m, r, s ünsüzlerinden biriyle değiştirilerek ya da ilk hecenin sonuna bu ünsüzlerden biri eklenerek pekiştirme yapılabilir:
- kırmızı/ kıpkırmızı
- kara/kapkara
- boş/bomboş
- beyaz/bembeyaz
- temiz/tertemiz
- çıplak/çırçıplak
- bütün/büsbütün
- mavi/masmavi
|
