Uygur Alfabesi Özellikleri ve Eserleri Nelerdir?

Asrevya · 17 Ocak 2023, 19:21:34

Uygur Alfabesi Özellikleri ve Eserleri Nelerdir?

Uygur Alfabesi Ne Zaman Kullanıldı?
Uygur alfabesinin Türk boyları arasında ne zaman kullanılmaya başlandığı kesin olarak bilinmemektedir ancak Uygur alfabesinin kökeni olarak kabul edilen Soğd alfabesinin ortaya çıkışı 7. yüzyıla denk gelmektedir. Buradan hareketle Uygur alfabesinin de yaklaşık 8. yüzyılda önce Doğu Türkistan coğrafyasında yaşayan Türk boyları arasında, 9. yüzyıldan itibaren de Uygurlar arasında yaygınlık kazandığı düşünülmektedir.

Uygur Alfabesi Özellikleri
Soğd kökenli bir alfabe olan Uygur alfabesi, bu alfabenin üzerine yapılan birtakım değişiklikler sonucu Türk boyları arasında kullanılmaya başlanmıştır.

Uygur alfabesi; 3 tanesi ünlü 11 tanesi de ünsüz olmak üzere toplam 14 harften oluşmaktadır.
Uygur alfabesinin ortaya çıkış tarihi ile alakalı kesin bir bilgi bulunmamaktadır.
Uygur alfabesi kullanılarak yazılmış olan en eski metinler 9. yüzyıla aittir.
Uygur alfabesi kullanılarak edebiyat, sanat, din ve hukuk gibi konularda birçok eser verilmiştir.
Türklerin İslamiyet'e geçişi ve Arap kökenli yeni bir alfabe kullanmalarıyla birlikte bu alfabe Türkistan'da varlığını devam ettirmiştir.

Uygur Alfabesi Harfleri ve Türkçeleri
3 tanesi ünlü 11 tanesi ünsüz olmak üzere toplam 14 harften oluşan Uygur alfabesinde yazılar sağdan sola doğru yazılmaktadır ve alfabede bulunan Z harfi dışındaki tüm harfler birbiriyle bitiştirilir. Uygur alfabesinde bulunan harflerin ses durumlarına göre yazılışları da değişmektedir. Bu değişen yazım biçimleri harflerin iç, ön ve son ses durumlarına göre farklılık göstermektedir.

Uygur Alfabesini Kim Çözmüştür?
Uygur alfabesi Alman oryantalist Friedrich Wilhelm Karl Muller tarafından çözülmüştür. 1898 ile 1914 yılları arasında Doğu Türkistan'da yapılan kazılar neticesinde elde edilen metinlerin, Uygur alfabesi ile yazıldığı ortaya çıkmış ve Müller, bu alfabeyi Moğol alfabesinin de yardımıyla çözmeyi başarmıştır.
Aynı zamanda önemli bir arkeolog da olan Müller, Turfan coğrafyası ve çevresinde gerçekleştirdiği kazılarla Soğd, Çin ve Sanskrit dillerine ait olan birçok metni de gün yüzüne çıkarmıştır. Özellikle Çin Budist metinleri üzerine büyük bir mesai harcayan Müller, Uygur alfabesi kullanılarak yazılmış Uygurca metinleri çözmede oldukça başarılı olmuştur.

Uygur Alfabesi ile Yazılan Eserler:

Irk Bitig
Huanstuantif
Edgü Ögli Tigin ile Ayıg Ögli Tigin
Kuanşi im Pusar
Sekiz Yükmek
İki Yıltız Nom
Maytrisimit
Altun Yaruk
Kalyanamkara Papamkara Hikâyesi
Doğu Türkistan Yazmaları
Sine-Uşi Yazıtları
İnsadi Sudur
Küentso biyografisi
Yitiken Sudur
Kşanti Kılguluk Nom Bitig

Yukarıda sıralanan Uygur alfabesi ile yazılan eserler arasına İslami dönem eserlerinin bazı nüshaları da eklenebilir. Örneğin, Kutadgu Bilig'in üç nüshasından bir tanesi ve Atabet'ül Hakayık'ın en iyi nüshası Uygur alfabesi kullanılarak yazılmıştır. Ayrıca Osmanlı Devleti'nde de Uygur alfabesini bilen kâtipler bulunduğu bilinmektedir. Bunun en net örneği ise Otlukbeli Savaşı'ndan sonra Fatih Sultan Mehmed'in Özbek hanına gönderdiği Uygur alfabesiyle yazılmış olan zafernamedir.

Uygur Alfabesini Kullanan İlk Türk İslam Devleti
Uygur alfabesi, Uygurların yıkılmasından sonra da kullanılmaya devam etmiş bir yazı sistemdir. Türklerin Müslüman olmalarından sonra Arap alfabesini almalarına rağmen, Türkistan ve Kırım'daki Türk devletlerinde Uygur alfabesi kullanılmaya devam etmiştir. Özellikle Timur İmparatorluğu ve kollarında bu alfabe kullanılmaya devam etmiştir. Timur İmparatorluğu hükümdarı olan Ebu Said Mirza'nın 1468'de Uzun Hasan'a gönderdiği mektup Uygur alfabesiyle yazılmıştır.

Habertürk

ForumSever

Uygur Alfabesi Özellikleri ve Eserleri Nelerdir?

Asrevya

17 Ocak 2023, 19:21:34

Benzer Konular (5)

HAKKIMIZDA

ÖNEMLİ LİNKLER

İLETİŞİM