Uyku, insanın genel sağlığını ve hayat kalitesini belirleyen önemli unsurlardan biridir. Bu nedenle uykusuzluk hastalığı insanların sağlığı ve yaşam kalitesinde belirgin bir bozulmaya neden olabilir. Uykusuzluk hastalığının diğer bir adı ise insomnia'dır.

Uykusuzluk nedir?

    Uykusuzluk (insomnia), uykuya dalmayı ve uykuda kalmayı zorlaştıran ya da çok erken uyanmaya ve yeniden uykuya dönememeye neden olan yaygın bir uyku bozukluğudur. Uykusuzluk hastalığı olan insanlar, uyandıklarında kendilerini yorgun hissederler. Uykusuzluk sadece enerji seviyesi ve ruh halini değil, sağlığı, iş performansını ve yaşam kalitesini de azaltabilir. Sağlıklı bir yetişkinin ne kadar uykuya ihtiyacı olduğu kişiden kişiye değişse de uzmanlar gecede yedi ila sekiz saatin yeterli olduğu görüşündendir.

    Birçok insan, hayatının bir döneminde günler veya haftalar süren kısa süreli (akut) uykusuzluk yaşayabilir. Böyle durumlar genellikle stres veya travmatik bir olay sonucunda gözlenir. Ancak bazı insanlar bir ay veya daha uzun süren uzun süreli (kronik) uykusuzluk yaşar. Uykusuzluğun kendisi birincil sorun olabilir veya farklı bir tıbbi durum ya da kullanılan ilaçlar nedeniyle oluşabilir.

    Uykusuzluk semptomları nelerdir?
    Uykusuzluk belirtileri şunları içerebilir:

•     Geceleri uykuya dalmakta zorluk
•     Gece uyanmak
•     Çok erken uyanmak
•     Gece uykusundan sonra dinlenmiş hissetmemek
•     Gündüz hissedilen yorgunluk veya uyku hali
•     Sinirlilik, depresyon veya anksiyete
•     Dikkat toplamada, odaklanmada veya hatırlamakta güçlük çekmek
•     Artan hatalar veya kazalar yaşamak
•     Uyku konusunda endişelere sahip olmak

    Uykusuzluk nedenleri nelerdir?
    Uykusuzluk tek başına gözlenen, birincil bir sorun olabilir veya başka koşullarla ilişkilendirilebilir.

    Kronik uykusuzluk genellikle stres, yaşam olayları veya uykuyu bozan alışkanlıkların bir sonucudur. Altta yatan nedeni tedavi etmek uykusuzluğu çözebilir ancak tedavi bazı durumlarda yıllarca sürebilir.

    Kronik uykusuzluğun yaygın nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

    Stres: İş, okul, sağlık, finans veya aile ile ilgili endişeler, geceleri zihni aktif tutup uyumayı zorlaştırabilir. Sevilen birinin ölümü ya da hastalığı, boşanma veya işten çıkarılmak gibi stresli yaşam olayları veya travmalar da uykusuzluğa yol açabilir.

    Seyahat veya iş programı: Vücudun uyku ve uyanıklık düzenini sağlayan ve vücudun iç saati olarak adlandırılan sirkadiyen ritimler seyahat veya iş çalışma saatleri nedeniyle bozulabilir. Bunlara örnek olarak jet lag; geç, erken veya değişen vardiyalarda çalışmak verilebilir.

    Kötü uyku alışkanlıkları: Kötü uyku alışkanlıkları arasında düzensiz bir yatma zamanı, yatmadan önce yapılan uyarıcı aktiviteler, rahatsız edici bir uyku ortamı ve yatağınızı iş, yemek veya TV izlemek için kullanma sayılabilir. Bilgisayarlar, televizyonlar, video oyunları, akıllı telefonlar veya yatmadan hemen önceki diğer ekran aktiviteleri uyku döngüsünü olumsuz yönde etkiler.

    Akşamları çok geç yemek yemek: Yatmadan önce yenilen hafif yiyecek ya da atıştırmalar, kişilere rahatsızlık vermeyebilir. Ancak çok fazla yemek yemek, yatarken fiziksel olarak rahatsız hissetmenize neden olacaktır. Birçok insan ana öğünlerini yatma saatine yakın aldıklarında, mide ekşimesi ve yiyeceklerin mideden yemek borusuna geri kaçmasına neden olan, asit reflüsü denen şikayetle karşılaşmaktadır. Bu gibi durumlar uyuya dalmayı zorlaştırır.

    Kronik uykusuzluk ayrıca tıbbi durumlar veya bazı ilaçların kullanımı ile de ilişkilendirilebilir. Tıbbi durumun tedavisi, uykunun iyileştirilmesine yardımcı olabilir, ancak bazı ender durumlarda tıbbi durum düzeldikten sonra da uykusuzluk devam edebilir.

    Uykusuzluk neden olur?
    Yukarıda sayılanlar haricinde uykusuzluğun diğer yaygın nedenleri arasında şunlar vardır:

    Ruh sağlığı bozuklukları: Travma sonrası stres bozukluğu gibi kaygı bozuklukları uykuyu etkileyebilir. Örneğin; çok erken uyanmak depresyonun bir belirtisi olabilir. Uykusuzluk sıklıkla diğer ruh sağlığı bozukluklarında da görülür.

    İlaçlar: Bazı antidepresanlar, astım veya tansiyon ilaçları gibi reçeteyle satılan birçok ilaç, uyku bozukluklarına neden olabilir. Bazı ağrı kesici ilaçlar, alerji ve soğuk algınlığı ilaçları veya zayıflama ürünleri gibi reçetesiz satılan birçok ilaç ise kafein gibi uykuyu etkileyebilecek uyarıcılar içerebilir.

    Tıbbi durumlar: İnsomnia'ya neden olan tıbbi hastalıklar arasında kronik ağrı, kanser, diyabet, kalp hastalığı, astım, gastroözofageal reflü hastalığı (GERD), aşırı aktif tiroid, Parkinson hastalığı ve Alzheimer hastalığı sayılabilir.

    Uyku ile ilgili bozukluklar: Uyku apnesi, gece boyunca düzenli aralıklarla nefes alınmasına engel olan tıbbi bir durumdur. Uyku apneli bireyler uykularının sık sık kesilmesinden şikayetçidir. Bunun haricinde, huzursuz bacak sendromu gibi rahatsızlıklar uykuya dalmayı güçleştirebilir.

    Kafein, nikotin ve alkol: Kahve, çay, kola ve diğer kafeinli içecekler uyarıcı etkiye sahiptirler. Bu tip ürünleri öğleden sonra veya akşam geç saatlerde tüketmek, gece uykuya dalmayı güçleştirir. Tütün ürünlerindeki nikotin, uykuyu etkileyebilecek başka bir uyarıcıdır. Alkol uykuya dalmaya yardımcı olabilir ancak daha derin uyku aşamalarını önler ve genellikle gecenin ortasında uyanmaya neden olur.

    Uykusuzluk risk faktörleri nelerdir?
    Herkes ara sıra uykusuzluk yaşayabilir. Ancak aşağıdaki özelliklere sahip olanlar daha yüksek uykusuzluk riski altındadır:

    Kadınlar: Adet döngüsü sırasında ve menopozda gözlenen hormonal değişiklikler uykuya etki edebilir. Menopoz sırasında gece terlemeleri ve sıcak basmaları genellikle uykuyu etkiler. Hamilelikte de uykusuzluk sık gözlenen bir durumdur.

    60 yaşın üzerindekiler: Uyku düzenindeki ve sağlıktaki değişikliklerden dolayı uykusuzluk yaşla birlikte artış göstermektedir.

    Ruh sağlığı bozuklukları veya fiziksel sağlık durumları: Zihinsel veya fiziksel sağlığınızı etkileyen birçok konu uykuyu da etkileyebilir.

    Stres: Stresli zamanlar ve olaylar geçici uykusuzluğa neden olabilir. Büyük veya uzun süreli stres, kronik uykusuzluğa da neden olabilir.

    Düzensiz yaşam: Örneğin işte veya seyahatte vardiyaları değiştirmek uyku-uyanıklık döngüsünü bozabilir.


    Uykusuzluk hastalığının komplikasyonları nelerdir?
    Uyku, sağlıklı bir diyet ve düzenli fiziksel aktivite kadar önemlidir. Uyku kaybı sebebiniz ne olursa olsun, uykusuzluk sizi hem zihinsel hem de fiziksel olarak etkileyebilir. Uykusuzluk çeken insanlar, iyi uyuyan insanlara göre daha düşük bir yaşam kalitesine sahiptir.

    Uykusuzluk komplikasyonları şunları içerebilir:

•     İş yerinde veya okulda daha düşük performans
•     Araba sürerken tepki süresinin yavaşlaması ve daha yüksek kaza riski
•     Depresyon, anksiyete bozukluğu veya madde bağımlılığı gibi ruh sağlığı bozuklukları
•     Yüksek tansiyon ve kalp hastalığı gibi uzun vadeli hastalıkların veya koşullarda risk ve ciddiyet artışı

    Uykusuzluk nasıl giderilir?
    İyi uyku alışkanlıkları uykusuzluğun önlenmesine yardımcı olabilir ve sağlıklı uykuyu destekleyebilir:

    Düzenli olmak: Yatma ve uyanma saatinizi hafta sonları da dahil olmak üzere tutarlı tutun. Yatak odanızı uyumak için konforlu hale getirin ve sadece uyku için kullanın.

    Aktif olmak: Düzenli aktivite iyi bir gece uykusu sağlamaya yardımcı olur.

    Alınan ilaçları kontrol etmek: Uykusuzluğa neden olup olmadığını anlamak için ilaçlarınızı kontrol edin.

    Kestirmelerden kaçınmak: Gün içi kısa uykulardan kaçının veya sınırlayın.

    Uyarıcı maddelerden uzak durmak: Kafein ve alkolden kaçının veya sınırlayın ve nikotin kullanmayın.

    Gıda alımına dikkat etmek: Yatmadan önce aşırı gıda alımından kaçının.

    Rutin oluşturmak: Sıcak bir banyo yapmak, okumak ya da yumuşak müzik dinlemek gibi rahatlatıcı bir yatma ritüeli oluşturun.

    Uykusuzluk hastalığı teşhisi nasıl yapılır?
    Durumunuza bağlı olarak, uykusuzluk hastalığı teşhisi ve nedeninin aranması için aşağıdakiler yapılabilir:

    Fizik muayene: Uykusuzluğun nedeni bilinmiyorsa, doktorunuz uykusuzluğa bağlı olabilecek tıbbi sorunların belirtilerini bulmak için fizik muayene yapabilir. Bazen, tiroid problemlerini veya uyku ile ilişkili olabilecek diğer tıbbi durumları elemek için kan testi istenebilir.

    Uyku alışkanlıklarının incelenmesi: Doktorunuz size uyku ile ilgili sorular sorup bununla ilgili bir anket doldurmanızı isteyebilir. Bazen hastadan birkaç hafta boyunca uyku günlüğü tutması istenir.

    Uyku merkezinde araştırma: Uykusuzluğun nedeni açık değilse veya uyku apnesi ya da huzursuz bacak sendromu gibi başka uyku bozukluğu belirtileri varsa, bir geceyi uyku merkezinde geçirmek gerekebilir. Siz uyurken beyin dalgaları, nefes alma, kalp atışı, göz hareketleri ve vücut hareketleri gibi fonksiyonlar izlenir ve kaydedilir.

    Uykusuzluk tedavisi nasıl yapılır?
    "Uykusuzluğa ne iyi gelir?" birçok insanın merak ettiği bir konudur. Uykusuzluğu giderebilecek reçeteli ve reçetesiz satılan ilaçların yanında farklı terapiler ve tedaviler bulunmaktadır. Bunlar aşağıdaki gibi özetlenebilir:

    Uykusuzluk için bilişsel davranışçı terapi: Uykusuzluk için bilişsel davranışçı terapi sizi uyanık tutan olumsuz düşünceleri ve eylemleri kontrol etmenize veya ortadan kaldırmanıza yardımcı olabilir ve genellikle uykusuzluk hastalarına ilk tedavi yöntemi olarak önerilmektedir. Tipik olarak, bu yöntem uyku ilaçlarına eşit veya onlardan daha etkili olabilir.

    Reçeteli ilaçlar: Reçeteli uyku hapları uykuya dalmanıza, uykuda kalmanıza veya her ikisine de yardımcı olabilir. Doktorlar genellikle birkaç haftadan uzun süre reçeteli uyku haplarına güvenmeyi önermemektedir. Ancak birkaç ilaç uzun süreli kullanım için onaylanmıştır.

    Reçeteli uyku hapları bazı yan etkilere neden olabilir veya alışkanlık yaratabilir, bu nedenle doktorunuzla bu ilaçlar ve diğer olası yan etkiler hakkında konuşmanız gerekir.

    Reçetesiz ilaçlar: Reçetesiz uyku ilaçları, antihistaminik denen bir grup etken madde içerir, düzenli kullanım için uygun değildir.
    Doktorunuz, sağlıklı uyku ve gündüz uyanıklığını teşvik eden alışkanlıklar geliştirmenize yardımcı olmak için yaşam tarzınız ve uyku ortamınızla ilgili başka stratejiler önerebilir.

    Sağlıklı günler dileriz.