Onlar yayıncılığın bel kemiği ve aslında görünmez kahramanları. Herkesin bir varsayımda bulunduğu; fakat kimsenin hakkını vererek tanımlayamadığı yazı emekçileri. Günümüzde artan bir unvan olan editörlükten bahsedeceğiz sevgili okur. Kimdir bu editörler? Ne iş yaparlar? Gelin işin kuralına uygun şekilde tanımlarını yapalım.

Sosyal mecraların yaygınlaşması ile herkes kendine bir iş tanımı oluşturmaya karar verdi. İş bulucular mı dersiniz mentorlar mı, kariyer avcıları mı yoksa bireysel gelişim uzmanları mı? Bu tanımlardan daha da ilginçlerini görmüştür gözleriniz. Artık herkes kendi meslek dalını yaratmaya başladı. Fakat bu süreçte çok daha eskilere dayanan bir meslek grubu da arada harcanır oldu. Birçok sosyal mecrada gözümüze takılan "editör" tanımı anlamının çok dışında yerlerde de kullanılır oldu. Peki, nedir bu editör? Bu tanımla başlamak sanıyoruz ki konumuz için oldukça önemli.

Oxford University Press'in editörlerinden Peter Ginna, sektörel sorunların da yer aldığı bir kitap çıkardı. 2017 yılında yayımlanan "Editör Ne İş Yapar?" adlı kitabında editörlüğe dair gerek yaşadığı sorunları gerekse de yanlış anlaşılmaları ortadan kaldıracak kapsamlı bir rehber hazırladı. Ginna'ya göre editör; "Özünde kelimelerin yattığını söyleyebileceğimiz bir iş kolu olan yayıncılığın, bildiğim endüstriler içinde en serbest, en kafa karıştırıcı, en tutarsız terminolojiyle öne çıkması ironik. Örneğin yaygın bir terim olan "prova baskısı" üç ya da dört ayrı anlama gelebilir. Editörün, üzerinde çalıştığı metne ise pek çok yerde hâlâ "manüskript" denmektedir; anlamı "elyazması" olan bu sözcük, artık neredeyse tamamı bilgisayarda çalışan yazarların eserlerini tanımlamak için kullanılır... Editörlük kelimesinin çoğu kişinin zihninde uyandırdığı "bir yazarın metnini düzeltme ve geliştirme" işi, kitap editörünün işinin yalnızca bir kısmıdır. Önemli bir bölümüdür fakat iş bundan ibaret değildir..." (Ginna, P., 2017, Tudem Yay. Syf. 13)

Peter Ginna eserinde kitaba dair tüm sektörel ayrıntıları vererek aslında editörün ne olduğunu anlatır. Kitap için her şey demektir bir bakıma editör. Çünkü yazıma karar verilecek konudan konunun geliştirilmesine, yayın öncesi hazırlıktan baskı sonrası kontrole kadar her adımıyla ilgilenir bir eserin. Teknolojinin gelişmesi ile değişen iş tanımlarında kolay ve havalı görünen editörlük sadece işin içine girildiğinde gerçek zorluğu anlaşılabilecek bir meslek koludur. Ülkemizde her sosyal medya kullanıcısının kendisine rahatlıkla verdiği bir tanım olan editörlük, sadece basılı yayıncılıkta değil çevirim içi yayıncılıkta da önemli bir rol üstlenir.

Ticari yayıncılığın sektörü ele geçirdiği son zamanlarda artık editörlüğün de iş alanında değişiklikler yapılmaya başlandı. Bir yayınevinin editör ekibi bulunurken şimdilerde redaksiyon, son okuma ve lektörlük gibi her biri kendi başın meslek olan bu tanımlar da editörün üzerine yüklendi. Halbuki editörlük başlı başına bir yönetim bir liderlik sorunsalıdır. Bir editör yazarlarına karşı iyi bir lider rolünde de olmalıdır. Bu tanımların da editörün üzerine yüklenmesi ile yapılan iş yükünün artması, ortaya çıkacak olan işin de kalitesini düşürmeye neden oldu.

Özellikle ülkemizde gerçekten can sıkıcı bir hal almaya başlayan yayıncılık sektörünün artan piyasa oranlarına ters bir şekilde editör ve çevirmen gibi önemli meslek kollarında kesintilere gitmesi de bu işin pahada olan değerine bir darbe oldu. Fakat bir yayının doğuşuna tanıklık eden ve o yayının her anında acısına tanık olan editörlerin işi bu kadar hafife alınmamalıdır. İyi bir okuyucu, nitelikli bir kitap sever, ayrıntılara hâkim bir zihin olmak için gecesine gündüzünü katan editörlerin gerek mesleki gerekse de sektörel anlamda haklarının verilmemesi yayıncılığın geldiği durumları özetler niteliktedir. Çevirimiçi ya da basılı sektörde bir konunun şekillenmesine, yazıya dökülmesine, yazıda konunun nasıl ve ne şekilde ifadelerle yenilenmesine ve yazının yayın sonrası durumuna dair son yorumların yapılmasına kadar her şeyiyle bir heykeltıraş gibidir editör. Her mesleğin değerli olduğunu unutmadan yazı işçisi editörlerimizin de film ve dizilerdeki gibi "havalı" bir şekilde meslek ahkâmı kesmediklerini de unutmayalım. Emek veren editörlerimizin yolunu açan bilginin ışığı bizimle olsun.

Yayıncılık sözlüğü

Editör: Gazete, kitap dergi ve web sitelerinde yayınlanacak eserlerin her yönden sağlıklı olmasını sağlamakla görevli kimse.

Lektör: Yayınevlerinde ya da çevirim içi yayıncılıkta yayımlanması/yayınlanması düşünülen eserleri inceleyerek değerlendiren kimse.

Redaktör: Yazılmış bir metin üzerinde gereken düzeltmeleri yaparak yazıyı yayıma hazır duruma getiren kimse.

Son Okuma: Düzeltme veya prova okumasıdır. Metinlerde, çevirisi yapılmış dile göre dilbilgisi, stil ve yazım hatalarını bulmak ve düzeltmek için dikkatle inceleyen kimse.


Hatice Köse Özcan