Ortaya Çıkışı
MÖ 6. yy'da Anadolu ve Akdeniz civarlarında ortaya çıktı. Medeniyet etkileşiminin fazla olduğu yerler.
Sümerler: İlk yazılı kaynaklar mevcuttur. Matematik ve geometrinin temellerini atmışlardır. Tanrı ve yaratılış düşüncesi Sümer devletlerinde yer almaktadır.
Mısır: Matematik, astronomi ve geometri alanlarında gelişmişlerdir. Çok Tanrıcılığa inanmışlardır. Ölümden sonra yaşama inanmışlardır.
Hint: Hint inançlarında kötülükten arınma esastır. İsteklerden arınmaya çilecilik demişlerdir. Hint felsefesi ruhsal ve gizemsel felsefedir. Budizm.
İran: İran'da Zerdüştlük vardır. Zerdüştlük'te iki yaratıcı; görünen ve görünmeyen evrenin yaratıcısı, kötülük ve yalanın yaratıcısı. İyi ve kötünün savaşı vardır.
Çin: Çin'de Taoculuk vardır. Taoculuk evrenin duygusuna varmaktır. Karşıt güçler savaşı yer alır. Çin felsefesinde Konfüçyüs önemli bir yere sahiptir.
Doğa ve İlk Yunan Filozofları
Thales: Arkhe sudur. İlk neden sudur.
Anaximandros: Arkhe apeirondur. Nicelik olarak sınırsız, nitelik olarak belirsizdir. Madde değildir, soyuttur. Apeirondan sıcak-soğuk çatışması çıkmıştır.
Anaximenes: Arkhe havadır. Hava yoğunlaşma ve gevşemeyle varlıkları oluşturur.
Empedokles: Arkhe hava, su, ateş ve topraktır. Sevgi ve nefret maddeleri hareket ettirir. Sevgi birleştirir, nefret ayırır.
Demokritos: Arkhe atomdur. Atomlar birleşir, ayrışır. Doğum ve ölüm.
Lao Tse: Her şey Tao'dan çıkar, Tao'ya döner. Var olmayanlar var olanları oluşturur.
Herakleitos: Arkhe ateştir. Her şey karşıtına dönüşür. Logos akıldır. Aynı suda iki kere yıkanmaz. Toplum, her şeyin dış yönüne bakıp boş inançlar içinde yuvarlanıp gider.
Permanides: Arkhe 1'dir. Boşluk içermez, hareketsizdir. Değişim yanılgıdır. Yok olmak yoktur. Sadece var olanın bilgisi vardır.
Sokrates ve Sofistlerin Bilgi ve Ahlak Anlayışı
Sofistler şehir şehir dolaşıp para karşılığı dersler verirlerdi. Söz söyleme sanatı üzerine dersler verirlerdi. Sofistlere göre kesin bilgi yoktur. Sofistler pragmatisttir. Sokrates'e göre kesin olarak ahlak bilgisi vardır.
Protogoras: İnsan her şeyin ölçüsüdür. Doğruluk ve yanlışlık kişiden kişiye değişir. Salt bir varlık yoktur. Bundan dolayı "Bu, şudur." Diyemeyiz.
Gorgias: Hiçbir şey yoktur. Olsa da bilinmez. Bilsek de aktaramayız. Var olan sonsuzdur, sonsuz olan hiçbir yerde yoktur. Var olanın bilgisi olsaydı var olan değil, düşünülmüş olan olurdu. Renk tasarımını nasıl ki anlatamıyorsak var olanın bilgisini de anlatamazdık.
Sokrates: Sorgulanmamış hayat yaşamaya değmez. Ahlaki doğrular vardır ve göreceli değildir. İnsanın özü iyidir. Kötülük bilgisizlikten kaynaklanır. Mairotik yöntemi kullanmıştır. Doğru bilgi kişinin kendisindedir ve diyalog yöntemiyle ortaya çıkar.
PLATON
İlk sistemli filozoftur. Akademia'yı kurmuştur. Sokrates'in idamı onu felsefeye bağlamıştır. İdealar kuramını geliştirmiştir.
Varlık anlayışı: Gerçek varlık değişmeden kalır. Bu varlıklar idealarlardır. Kendinde varlık değişmez. En yüksek idea iyi ideasıdır. Fenomenler ideaların kopyalarıdır. Var olan vardır. Var olan var olmayandan çıkmaz. İdealar saf, yalın, mutlak ve gerçektir. İdealar birer cinstir. Ör: At ideası
Bilgi anlayışı:
a) İdeaların bilgisi: Akıl kendi içine döner. Doğuştandır. Episteme.
b) Fenomenlerin bilgisi: Duyularla algılanan bilgidir. Doxa (kanı). Ruh iki dünyada gidip gelir. Bilgiye diyalektik (toplanma-dağılma) ile ulaşılır. Kanılar değişmez bilgi değildir.
Mağara alegorisi
Değer anlayışı:
Ahlak mutluluktur. Mutluluğa, iyi ideasına ulaşmaya çalışmakla varılır. İyi ideasına ulaşmak için erdemli, doğru ve adil olunmalıdır. Sürücü akıl, beyaz at cesaret, siyah at arzu.
Devlet, filozoflar tarafından yönetilmelidir. Çünkü iyi ideasına ulaşanlar filozoflardır. Devlet, iş bölümünden dolayı ortaya çıkmıştır. Yönetici sınıf bilge, asker sınıfı cesaret, zanaatkar sınıfı ölçülülük erdemlerine sahip olmalıdır.
Sanat, taklitçidir, yansıtmadır. Sanatta idealar yansıtılırsa mükemmel olur. Güzellik üç çeşittir; beden güzelliği, ruh güzelliği, bilgelere özgü kendinde güzellik.
ARİSTOTELES
Kendinden önceki düşüncelere eserlerinde yer vermiştir. Çözüm yolları göstermiştir. İlk öğretmendir.
Varlık anlayışı:
Varlıkların görünüşleri sürekli değişir. Özleri korunur. Gerçek varlık maddenin özündedir. Maddeler birleşip formları oluşturur. Canlı varlıklar (bitki, hayvan - insan – Tanrı (salt akıl))
Varlığın nedenleri:
- Maddi neden: Neyden yapıldığıdır. (Mermer)
- Formel neden: Biçimsel nedendir. (Heykelin şekli)
- Fail neden: Maddenin biçim kazanmasını sağlayandır. (Heykeltıraş)
- Ereksel neden: Biçimlendirmekteki amaçtır. (Beğeni)
Bilgi anlayışı:
Bütün insanlar bilmek isterler. Bilme duyular ve akılla olur. Bir şeyin bilinmesi nedeninin bilinmesidir. Nesne kavramla ilişkilendirilir. Kavramlarla ilgili kategoriler oluşturmuştur. Kavramlardan tümel önermelere varılmalıdır. Tekili bilmek tümeli bilmekle olur. Tümelden tekilin çıkarılmasına kıyas denir.
Değer anlayışı:
Her eylem iyiyi arzular. Mutluluk ruhun amacıdır. İnsanlar bunun için çalışır. Doktor iyinin sağlığı için çalışır. Her erdem araştırılmalıdır. İyi yaşam akılla kurulur. İki tür erdem vardır. Düşünce (eğitim) ve karakter (alışkanlık). İyi davranışın bir orantısı olmalıdır. Orantı eksiklikle aşırılığın ortasındadır. Mutluluk sosyalleşme ile olur.
Siyaset anlayışına göre krallık ve aristokrasi iyi, tiranlık, oligarşi ve demokrasi kötüdür. Devletin amacı toplumun iyiliğidir. Devlet, doğanın devamı ve canlı bir insan gibidir.
Sanatın ahlaki bir amacı vardır. Sanatçı taklit ederken orantısızlıkları düzeltir. Katharsis.
|
