Karaciğer Kelebeği Hakkında
Karaciğer Kelebeği, karaciğer büyük kelebeği ve karaciğer küçük kelebeği olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İlk olarak büyük kelebeği ve çeşitlerini tanımlayalım.
Karaciğer Büyük Kelebeği (Fasciola hepatica)
2-3 cm büyüklüğünde dünya üzerinde her yerde bulunabilme ihtimali olan bir asalak türüdür. Asalağın ara konaklarından bir tanesi Limnea cinsinden bir yumuşakçıdır. Serkeryalar diğer bir ara konak olan su bitkilerini ulaştıklarından, bu rahatsızlığa insan oğlundan çok koyun ve sığırlar yakalanır. Bu rahatsızlık kurtçuklar bireylere, bataklıktan su içilmesi veya yabani hindiba gibi bilinmeyen bitkilerin tüketilmesiyle bulaşabilir.
Sindirim sistemimizde kistten dışarı çıkma eğilimi gösteren kelebek, bağırsak mukozamızı geçerek karaciğerimizin dış kılıfına ulaşır. Glisson dene bu kılıf genç kelebek tarafından yırtılarak içeri girilir. İçeri girme işleminin ardından safra yollarına ulaşır ve oraya yerleşir. Bu asalağın tam olarak erişkin hale gelebilmesi için 3 ay gibi bir zaman zarfına ihtiyaç vardır. Ömrü aşağı yukarı 10 yıldır.
Geçerli bir eklenti ID'si değil.
Çin kelebeği (Chonorchis sinensis)Bu asalak türü 1-2 cm boyutundadır. Daha çok Uzak doğu ülkelerinde yani Japonya, Çin, Kore, Laos ve Vietnam da sıklıkla görülür. Bu asalağın ilk ara konağı genellikle bir yumuşakçadır. İkinci ara konak ise genellikle balıklardır. İkinci ara konak olan balıkların çiğ olarak veya az pişmiş olarak yenmesi ile bu asalak insan ya da hayvan vücuduna rahatlıkla geçebilmektedir. Mide içerisinde özgürlüğüne kavuşan genç kelebekler koledok denilen kanalı takip ederek safra yollarına erişirler. Safra yollarında bir ay gibi bir zaman zarfı içerisinde erişkin hale gelen bu asalağın yaşam süresi 25 yılı geçmektedir.
Karaciğer büyük kelebeğinin bir başka türü de kedi kelebeğidir.
Kedi kelebeği (Opistorchis felineus) Genel olarak Çin kelebeği ile aynı yolu izlemektedir. Bu rahatsızlık daha çok Asya ve Avrupa da hayvan ve çiğ balık ile beslenen bireylerde görülmektedir.
Karaciğer Küçük Kelebeği (Dichocoelium dendriticum)
Bu asalak türüne insan oğlunda çok nadir rastlanmaktadır. Çünkü ara konağı karıncalardır. İnsanlarda karınca yemediği için insanlarda ender olarak görülebilmektedir. Ender görülmesinin sebebi ekmek ya da herhangi bir yiyecekle birlikte karıncanın da yutulmasıdır.
Kinik Görülme Biçimleri
Hangi tür olduğu fark etmeksizin bu asalağın karaciğerde klinik görünümü pek fark edilmektedir. Yani klinik görünüm şekilleri birbirine çok benzemektedir. Bu rahatsızlık kelebeğin evrimine bağlı olarak iki evrede gerçekleşmektedir. Fark edilmeden yutulmuş kistlerin sayısı ne kadar fazla ise belirtiler de o derce kendini göstermektedir. Uzak doğuda karaciğer kelebek rahatsızlığına yol açan Çin kelebeği rahatsızlık bireye kurtçukların yerleşmiş olduğu çiğ ya da az pişmiş balık etinden geçmektedir.
Başlangıç veya yayılma evreleri şu şekilde olmaktadır. Bu evre net olarak, karın zarını aşıp Glisson Kılıfını delerek karaciğere ulaşan karaciğer büyük kelebeğinin sebep olduğu karaciğer kelebek rahatsızlıklarında görülür. Belirtileri şu şekildedir: Bağırsak rahatsızlıkları ( ishal ve kabızlık ) hafif kendini hissettiren karaciğer ağrıları, yorgunluk, yüksek ateşle birlikte görülen önemli zehirlenmeler, enfeksiyon sendromları kurdeşen nöbetleri, eklem yerlerinde ve karaciğer de görülen ağrılardır. Hatta bazı bireylerde karaciğer büyümesine de rastlanabilir.
Eyozinofil oranının fazla yükselmiş olması bir kelebek hastalığının belirtisi diyebiliriz. Bu rahatsızlığın tedavisi gerçekleşmez ise bu evre kelebeğin çeşidine göre birkaç haftadan 3 ay gibi bir zamana kadar uzayabilir. Bu süre zarfında belirtiler etkisini azaltabilir fakat hasta halsiz bir duruma gelerek bitkin düşebilir.
Bu süreçte sarılık ile birlikte karaciğer iltihabı görülmektedir. Ayrıca alerji belirtileri olan başta ağrı, kurdeşen ve Quiacke ödemine de rastlanmaktadır. Karaciğer kelebek rahatsızlıkları genellikle süngerleşirler. Bu durumda rahatsızlıkları belirtileri dozunu düşürmektedir fakat kişinin genel sağlık durumu bozulmuştur. Karaciğerin muayenesi sırasında karaciğere elin değmesi esnasında ağrı hissi oluşmaktadır. Ayrıca karaciğerin büyümüş olduğu elle tespit edilebilir.
Bu rahatsızlık tedavi edilmez ise senelerce sürebilmektedir. Bu süreç içerisinde bireye asalak bulaşmaya devam eder ise kişi bu rahatsızlık sebebi ile hayatını kaybedebilir. Tedavi esnasında hastaya verilebilecek tek ilaç emetindir. Bu ilaç sadece karaciğer büyük kelebeğini etkilemektedir. Bu rahatsızlık süreklilik arz ediyor ise her üç ayda bir kez emetin tedavi yöntemi uygulanmalıdır. Fakat bu ilaç kalp ve böbrekleri etkilediği için uzman bir kişi kontrolünde ilaç kullanımı gerçekleştirilmelidir. Cerrahi işlem bir sonuç getirmeyecektir.
Not: Bu asalağın buluşma ihtimali olan yerlerde yaşayan bireyler hijyen konusunda çok bilinçli olmalılardır. Bu bölgede bulunan bireyler sularını muhakkak kaynatıp dinlendirerek tüketmelidirler. Ayrıca bitki ve hayvanlar da çiğ olarak tüketilmemelidir.
Belirtiler
Başlıca konağı olan koyunlarda asalak, "karaciğer çürüğü" denen bir duruma yol açar. İnsanlarda karaciğer kelebeği enfeksiyonunun ilk evrelerinde pek belirti görülmez. Ancak, asalak karaciğere yerleştiğinde karın ağrısı, karaciğer büyümesi ve ateş yapar.
Zamanla safra yollarının tıkanmasına ve neden oldukları iltihaba bağlı belirtiler de görülebilir. Bu durumda hastada sarılık başlar.
Hastalık yerleşirse karaciğer, hem safra salgısından beslenen asalaklarınetkisiyle hem de yumurtalarını çevreleyen apse ve iltihap nedeniyle tahrip olmaya başlar.
Korunma ve tedavi
Korunma son derece önemlidir, çünkü insanlar asalağı ancak su kenarında yerleşen bitkileri yiyerek alırlar.
Bu nedenle enfeksiyon kaynağı olabilen hayvanların (sığır, koyun, keçi ve deve gibi ot çul, geviş getiren hayvanlar) veteriner denetimi altında bulundurulması gerekir. Hastalıktan korunmanın önemli bir bölümünü de ara konaklama etkili bir biçimde savaş oluşturur. Bataklıkların kurutulması, yumuşakçaların yok edilmesi, asalağın son konağa geçişine önemli bir engel oluşturur.
Söz konusu asalağı alma olasılığının bulunduğu bölgelerde yaşayanların hijyen konusunda aydınlatılmasına yönelik toplum sağlığı çalışmaları da önemlidir. Suların kaynatılması ve bulaşmaya neden olan bitkilerin çiğ yenmemesi gibi kişisel önlemlerin de rolü vardır.
Hastalık, tanı konduktan sonra, "emetin" adı verilen bir ilaçla tedavi edilir. Bu ilacın kalp ve böbreklere verdiği zarar dolayısıyla tedavide dikkatli olunmalıdır.
Tedavi süresince hasta gözlem altında bulundurulur, kalp ve böbrekler işlev açısından yakından izlenir.
Ne yazık ki bazen ilaçlar etkili olamamaktadır ve karaciğerde oluşan apselerin tedavisinde ameliyat gerekebilmektedir.
Karaciğer kelebeklerinin insana, kirli suların içilmesiyle geçtiğini duydum. Doğru mu?
Hayır. Bu asalağın larvası, mide asidince parçalanmaktan koruyucu kılıfını elde edebilmek için bir bitki yüzeyine yerleşmek zorundadır. Yüzen türden larva içeren sulardan içilse bile, asalak bir zarar veremeden midede yok edilir.
Karaciğer kelebeği neden kanla sürüklenmeyip karaciğerde kalır?
Karaciğer kelebeğinin hem ağzı hem de vantuza benzeyen bir organı vardır. Karaciğer dokuları içinde hareket ettiği aşağı yukarı kesindir. Acıktığında küçük safra kanallarına gider, doyunca da büyük kanallara ya da safra kesesine geri döner.
Karaciğer kelebeğinin saptanmasını sağlayan bir kan tahlili var mıdır?
Yalnız ona özgü bir tahlil yoktur. Ancak bu tip asalaklar, "eozinofil"adlı özel bir akyuvar türünde sayıca artışa yol açarlar. Kanda eozinofillerin sayılması ve artışın saptanması bir asalağın varlığı konusunda kanıt sayılabilir.
Karaciğer kelebeği için deri testi de yapılabilir: Erişkin kelebekten hazırlanan bir çözelti hastanın derisine enjekte edildiğinde görünür bir tepkiye yol açar.
Karaciğer kelebeği insana nasıl geçer?
Bu asalağın insana geçişi, genellikle bataklık kenarlarında yetişen ve asalağın larva evresinde üstüne tutunduğu bitkinin yenmesiyle olur.
