YERALTI SULARI VE KAYNAKLAR
Yeraltına sızarak, çeşitli derinliklerde ve belirli şekillerde bulunan sulara yeraltı suları denir. Yağış miktarı, yüzeyin eğimi, bitki örtüsü, taşların geçirimlilik derecesi yeraltı sularının oluşumunu etkiler. Alüviyonlu ve karstik arazilerde tabansuyu zengindir. Sular kum, kumtaşı, delikli bazalt, yanardağ tüfleri ve sünger taşı gibi geçirimli taşlardan yeraltına sızarlar. Yeraltına sızan sular kil, marn, şist, granit, linyit gibi geçirimsiz taşların ve tabakaların üzerinde birikerek taban sularını oluştururlar. Taban sularının bulunduğu yerlerde kuyular açılarak sulardan yararlanılır.
Taban suları bazı yerlerde kendiliğinden yeryüzüne çıkar. Suların yeryüzüne çıktığı yerlere kaynak denir. Kaynaklar taban suyu ve karstik olmak üzere ikiye ayrılırlar. Yeraltı suları bazı yerlerde yeraltından geçirimsiz tabakalar araşma sıkışmıştır. Bu şekildeki sulara basınçlı sular veya artezyen suları denir. İnsanlar tarafından yeryüzüne çıkarıldıkları için artezyen kaynağı da denilmektedirYağmur veya eriyen kar suları geçirimli tabakalardan sızarak yerin derinliklerinde geçirimsiz tabakalar arasında birikirler. Basınçlı sular üstlerindeki tabaka delindiğinde bileşik kaplar sistemine göre yükselerek tazyikli bir şekilde fışkırırlar. Bu şekildeki sulara artezyen kuyusu veya kaynağı denilir. Yeraltı suları sıcak veya soğuk oluşlarına göre isimlendirilirler. Yeryüzünden yeraltına sızıp, birikerek yeryüzüne çıkanlar soğuk olurlar. Bu sulara soğuk su kaynağı denir. Yeraltı suları çıktıkları yere göre vadi kaynağı, yamaç kaynağı diye isimlendirilirler. Yerin derinliklerinden gelen sular sıcak olur. Bu sular geçtikleri yerlerdeki madenleri veya mineralleri eriterek bünyelerine aldıkları için maden suyu olarak da bilinirler. Bu sulara kaplıca, içme, ılıca ve çermik gibi isimler verilir. Fay kaynakları ve gayzerler sıcak su kaynaklarıdır.
Tabansuyu kaynağı
a) Tabansuyu Kaynağı:Kum, çakıl gibi geçirimli taş ve tabakalardan sızan sular yeraltında su geçirmeyen bir tabaka üzerinde birikir. Kendisine bir yol bulup açığa çıkarak akmaya başlar. Bu şekilde oluşan kaynaklara taban suyu kaynağı denilir . Genellikle vadilerde düzlüklerde alüvyonlu maddelerin bulunduğu yerlerde oluşurlar.
Karstik kaynak
b) Karstik Kaynak:Kalker, jips gibi eriyebilen taşların, tabakaların içerisinde biriken sular çeşitli çatlaklardan veya erime yoluyla oluşturdukları boşluklardan geçerek yeryüzüne çıkarlar. Bu şekilde oluşan kaynaklara karstik kaynak denir. Bazı karstik kaynaklar bir akarsuyu besleyecek kadar gür olur.
c) Vadi Kaynağı: Yağmur ve kar suları geçirimli tabakalardan sızarak, geçirimsiz tabaka üzerinde birikirler. Daha sonra bu sular bir vadi yamacından açığa çıkarak akarlar.
Fay kaynağı
d) Fay Kaynağı:Fay hatlarının bulunduğu yerde suların fay hatları boyunca yüzeye çıkmasıyla oluşur.
Lapya
KARSTİK ŞEKİLLER
Kalker, jips, tuz gibi kimyasal yollarla eriyebilen tabakalarda oluşan aşınım ve birikim şekillerine karstik şekil denir. Yağmur suları yer üstünde kalkerleri eritir. Küçük oluklar bunlar arasında keskin sırtlar meydana gelir. Oluk ve sırtların derinliği 10-30 cm civarındadır. Oluklar arasında kırmızı renkli terrarossa toraklarının bulunduğu bu aşınım şekline Lapya denir.Küçük erime çukurlarına dolin adı verilmektedir. Karstik arazilerde oluşan geniş erime çukurlarına uvala adı verilir. Uvala içerisinde kırmızı renkli terrarossa toprakları yeralır. Polye en büyük erime çukurudur, üzerinde akarsular, voklüz kaynakları, düdenler, yeralabilir. Kırmızı renkli toprakların oluşturduğu tarım alanları bulunur. Karstik yörelerde akarsuların yeraltına gittiği erime çukuruna düden (subatan) adı verilir. Yeraltı sularının açığa çıktığı yere ise Voklüz kaynağı denir. Karstik yörelerdeki kuyu biçimindeki erime çukurlarına Obruk denir.Yeraltında içerisinde erimiş şekilde kalkerlerin olduğu CO2li sular yeryüzüne çıktığında ayrışarak atmosfere karışır. Kalsiyum karbonat sudan ayrılarak çökelir. Bu şekilde yeryüzünde travertenler, mağaraların içerisinde damlayan sulardan sarkıt ve dikitler oluşur. (Damlataş ve İnsuyu mağaraları)
