İnkalar, bilinen adıyla İnka İmparatorluğu olarak 15. yüzyılın başlarından İspanyollar tarafından 1530'larda fethedilene kadar Güney Amerika'nın And bölgesinde hüküm süren geniş bir imparatorluktu. İmparatorlukları yok olduktan sonra bile İnka liderleri, son şehirleri olan Vilcabamba'nın ele geçirildiği 1572 yılına kadar İspanyollara direnmeye devam ettiler.
İnkalar, Tawantinsuyu veya "Dört Köşe Ülkesi" olarak adlandırılan imparatorluklarını tekerlek olmadan, güçlü taslak hayvanlar, demir işçiliği, para birimleri ve hatta bir yazı sistemi olarak kabul edeceğimiz bir şey olmadan inşa ettiler. Yani oldukça ilkel bir toplum olduklarını söyleyebiliriz. İmparatorluk, günümüz Arjantin'inden güney Kolombiya'ya kadar uzanıyordu ve başkent Cuzco'da kesişen dört sulak bölgeye göre illere ayrıldılar.
Machu Picchu, günümüz Peru'sunun And Dağları ile Amazon havzası arasında yer alır ve İnka'ların ayakta kalan en ünlü arkeolojik alanlarından biri olarak biliniyor..
Dağların üzerine inşa edilmiş yaklaşık 200 yapıdan oluşan bu nefes kesici antik kent, hala büyük ölçüde gizemlidir. UNESCO'ya göre arkeologlar, yapıların çoğunun hangi amaca hizmet ettiğini bilmiyorlar, ancak karmaşık yolları, yol sistemleri, sulama kanalları ve tarım alanları, insanların burayı uzun süre kullandığını gösteriyor.
İnkalar Kimdir? Kökenleri ve Genişlemesi
İnkalar, bilinen adıyla İnka İmparatorluğu olarak 15. yüzyılın başlarından İspanyollar tarafından 1530'larda fethedilene kadar Güney Amerika'nın And bölgesinde hüküm süren geniş bir imparatorluktu. İmparatorlukları yok olduktan sonra bile İnka liderleri, son şehirleri olan Vilcabamba'nın ele geçirildiği 1572 yılına kadar İspanyollara direnmeye devam ettiler.
İnkalar, Tawantinsuyu veya "Dört Köşe Ülkesi" olarak adlandırılan imparatorluklarını tekerlek olmadan, güçlü taslak hayvanlar, demir işçiliği, para birimleri ve hatta bir yazı sistemi olarak kabul edeceğimiz bir şey olmadan inşa ettiler. Yani oldukça ilkel bir toplum olduklarını söyleyebiliriz. İmparatorluk, günümüz Arjantin'inden güney Kolombiya'ya kadar uzanıyordu ve başkent Cuzco'da kesişen dört sulak bölgeye göre illere ayrıldılar.
Machu Picchu, günümüz Peru'sunun And Dağları ile Amazon havzası arasında yer alır ve İnka'ların ayakta kalan en ünlü arkeolojik alanlarından biri olarak biliniyor..
İLGİLİ MAKALE
Machu Picchu Antik Kenti ve İnkalar
Dağların üzerine inşa edilmiş yaklaşık 200 yapıdan oluşan bu nefes kesici antik kent, hala büyük ölçüde gizemlidir. UNESCO'ya göre arkeologlar, yapıların çoğunun hangi amaca hizmet ettiğini bilmiyorlar, ancak karmaşık yolları, yol sistemleri, sulama kanalları ve tarım alanları, insanların burayı uzun süre kullandığını gösteriyor.
İnkalar Kimdir? Kökenleri ve Genişlemesi
İnkalar
İnka İmparatorluğunun, Peru'nun günümüzün güneyindeki Cuzco şehrinde ortaya çıktığı düşünülmektedir. Mayalar ve Azteklerin yaşadığı coğrafyalara oldukça yakın yerlerde yaşadılar.
Bazı efsanevi hikayelerde İnka, oğlu Manco Capac'ı Dünya'ya gönderen güneş tanrısı İnti tarafından yaratılmıştır. Efsaneye göre önce erkek kardeşlerini öldürdü ve sonra kız kardeşlerini Cuzco yakınlarındaki bir vadiye götürdü ve burada M.S. 1200 civarında bir yerleşim yeri kurdular.
Cuzco, biri Wari, diğeri Tiwanaku şehrinde bulunan iki eski imparatorluk arasında bir bağlantı noktasında bulunuyordu. TK McEwan'ın The Incas: New Perspectives "(ABC-CLIO, 2006) adlı kitabına göre, İnka'ların genişlemesinin ana nedenlerinden biri, kullandıkları altyapının zaten yerinde olmasıydı (hidrolik sistemler ve otoyollar gibi şeyler kendilerinden önceki imparatorluklardan onlara kalmıştı).
İnka İmparatorluğu'nun genişlemesi, dördüncü imparator Mayta Capa başa geçtiği zaman başladı, ancak sekizinci imparator Viracocha Inca'nın hükümdarlığına kadar ivme biraz yavaşlamıştı. Bilim insanlarına göre Virakoça, barışı korumak için topraklarda askeri garnizonları geride bırakma uygulamasına başladı.
İspanyollar tarafından kaydedilen İnka sözlü tarihi, imparatorluğun genişlemesinin 1438'den 1471'e kadar hüküm süren Viracocha Inca'nın oğlu imparator Pachacuti Inca Yupanqui döneminde başladığını öne sürüyor.
Pachacuti, Chancas adlı rakip bir grup tarafından yürütülen Cuzco istilasını durdurduktan sonra imparator oldu. Daha sonra Pachacuti, İnka'nın kontrolündeki bölgeyi genişletmek için çalıştı ve hükümdarlığını Cuzco bölgesinin ötesine genişletti.
Columbia Üniversitesi'nden antropolog Terence D'Altroy, 2007 yılında verdiği bir röportajında İnkaların diplomasi için çok çalıştıklarını ve rakiplerini askeri fetihlere başvurmadan önce barışçıl bir şekilde teslim olmaya çalıştıklarını söyledi.
Cuzco Şehri
Pachacuti, İnka'nın başkenti Cuzco'nun yeniden inşa edilmesini ve güçlendirilmesini emretti. İddialara göre, bir puma şeklinde yeniden inşa edilebilmesi için şehri tamamen büyüttü.
McEwan, "Hayvan, vücudunu oluşturan şehrin yerleşim blokları ile temsil edildi... Cuzco'nun yukarısındaki tepedeki büyük kale veya tapınak kompleksi, hayvanın başını temsil ediyor ve Tullu ve Saphi nehirlerinin birleştiği yer de kuyruğunu temsil ediyor." dedi.
McEwan, halkın şehirde yaşamasına izin verilmediğini ve uzaktaki yerleşim birimlerinde ikamet etmek zorunda kaldıklarını ekledi.
Cuzco'daki en büyük dini tapınaklardan biri "Coricancha" adlı bir güneş tapınağıydı. İspanyol tarihçi Bernabé Cobo şöyle yazmıştı: "Bu tapınağa, tapınağın şapellerine ve duvarına, tavanlarına ve sunaklarına gömülü olan bu metalin eşsiz zenginliği nedeniyle 'altın ev' anlamına gelen Coricancha adı verildi." ("Ancient Cuzco" dan Brian Bauer, University of Texas Press, 2004).
İspanyollar daha sonra bu altını yağmalayacak ve Cuzco'nun yerine yeni bir şehir kuracaktı. İnka, bizim resmi bir yazı sistemi olarak kabul edeceğimiz bir sistem kullanmadılar ve onlara dair bilgiler veren yazılı kaynaklar, İnkalar bilgilerini sözlü hikaye anlatımı yoluyla birbirleriyle paylaştıkları için yabancılardan geliyor.
İnkaların Dini ve Tanrılarına Bağlılık Anlayışları
McEwan'a göre, İnkalar yaratıcı tanrı Viracocha, güneş tanrısı Inti, gök tanrısı Illapa ve toprak ana tanrıçası Pachamama'dan oluşan bazı tanrılara inanıyordu. İnka'nın fethettiği bölgelerde, insanlar tarafından tapılan bölgesel tanrılar da vardı.
Ülkede İnkalar, tanrılara olan bağlılıklarını dualar, oruç tutma ve hayvan kurban etme gibi birçok ibadetle gösteriyordu. Bunların dışında (evet, biraz ürkütücü) tanrılarına olan bir diğer bağlılık göstergeleri de insan kurban etmek şeklindeydi.
1999'da arkeologlar, Arjantin'deki bir volkanın zirvesine yakın bir tapınağa kurban olarak bırakılan üç çocuğun mumyalarını keşfettiler. Bir genç kız, onun yanında görevli olduğu düşünülen bir kız ve erkek çocukla birlikte kurban edilmişti. Araştırmalar, kurban edilmelerinden önceki yıl, üçünün mısır ve kurutulmuş lama eti gibi zengin besin değerlerine sahip yiyeceklerle beslendiklerini, koka yaprakları ve alkolle uyuşturulduklarını ortaya çıkardı.
Yemek, Ziyafet ve Para Kullanmıyor Olmaları
Mısır ve et genellikle İnkaların elit yiyecekleri olarak görülüyordu ve kurban edilmelerinden önceki yıl kurban olacak kişi ve hizmetlileri tarafından tüketiliyordu. Bu seçkin gıda ürünlerine ek olarak, İnka'ların tükettiği diğer ürünler arasında patates, kinoa, fasulye ve acı biber bulunuyordu.
Emek karşılığında, İnka hükümetinin yılın belirli zamanlarında insanlara ziyafet verdiği biliniyor.
İnka ekonomisinin en alışılmadık yönü, bir piyasa sistemi ve paranın olmamasıydı. Sadece birkaç istisna dışında, İnka İmparatorluğu'nda tüccar yoktu. Kısaca imparatorluğun her yurttaşına, devlet depolarından yiyecek, alet, hammadde ve giyim dahil olmak üzere yaşam ihtiyaçları verildi ve hiçbir şey satın almaları gerekmiyordu.
Dükkanlar veya pazarlar yoktu ve bu nedenle, standart bir para birimine veya paraya ihtiyaç yoktu ve ihtiyaçlar için para harcayacak, bir şey satın alacak veya ticaret yapacak bir yer yoktu.
Sanat ve Mimari
İnkaların İnşa Ettikleri Duvarlar
İnkalar altın ve gümüşten muhteşem eserler üretti, ancak en çarpıcı sanatörnekleri tekstil formundaydı. Özellikle her şeyden önce kumaş, İnkaların özel ilgi alanıydı ve tekstildeki başarıları da buna dayanıyordu.
İnkalar pamuk yetiştirdi, yün kırptı ve kumaşlarını oluşturmak için dokuma tezgahları kullandı. Ürettikleri ve kullandıkları en kaliteli kumaşa cumpi deniyordu, imparator ve kraliyet ailesine yakın olanlar tarafından kullanılıyordu.
Alpaka veya vicuna yünü, pamuk, yarasa tüyü ve sinekkuşu tüyü gibi daha egzotik malzemelerden yapılan cumpi, karmaşık ve çok renkli tasarımlarla süslenmiş bir goblen kumaşıydı.
İnkaların taş işleme yetenekleri de müthişti. Peter VN Henderson'ın "The Course of Andean History" (New University of New Üniversitesi) adlı kitabında belirttiğine göre, İnkaların yapılarındaki taşların arasına, en ince bir bıçak bile giremiyordu. Kullandıkları tekniklerin sırrı henüz tam olarak bilinmese de, bilinen tek şey bu yapıların çok sağlam olduğu.
Ayrıca zaman hesaplaması için de ilginç ve kendilerine has teknikler kullandıkları biliniyor.
İnkalar Nasıl Yok Oldu? İspanyolların Fethi
İmparatorluk, 1493'ten 1527'ye kadar hüküm süren İmparator Huayna Capac'ın fetihlerinden sonra en güçlü haline ulaştı.
İmparatorluk, o dönemler 12 milyonluk bir nüfustan oluşuyordu, Ekvador ve Kolombiya sınırından modern Santiago, Şili'nin yaklaşık 80 kilometre güneyine kadar uzanıyordu. İmparatorlukta ulaşımın aksamaması için yaklaşık 40.000 kilometrelik devasa patikalar ve ulaşım yolları yapılmıştı.
İspanyollar İnka İmparatorluğu'nu fethederken gördüklerinden çok etkilendiler. McEwan, "İnka şehirleri Avrupa'daki şehirler kadar büyüktü, ancak daha düzenliydi ve her bakımdan yaşanacak çok daha temiz ve daha hoş yerlerdi" diye yazdı. İnkaların, And Dağları'ndaki yol ve su taşıma sistemleri o zamanlar Avrupa'dakilerden oldukça üstündü.
İspanyollar, suların ötesindeki en güçlü ve görünmez silahlarından birini yanlarında getirdiler (İnka nüfusunun hiç maruz kalmadığı hastalıklar). Yaydıkları çiçek hastalığı, İnka nüfusunun yarısından fazlasını yok etti ve fethi kolaylaştırdı.
Dönemin İmparatoru Capac'ın ölümünden sonra, ailesi imparatorluk için savaştı ve oğlu Atahualpa kısa bir süreliğine savunma konusunda başarılı oldu. Ancak İspanyollar henüz son kozlarını oynamamıştı, yanlarında getirdikleri gelişmiş silahları kullanmaya karar verdikten sonra Cuzco şehri başta olmak üzere imparatorluğu tamamen ele geçirdiler.
Ancak, yerel halkla barışı korumak isteyen İspanyollar "kukla kral" olarak nitelendirilen Manco Inca Yupanqui'yi bölgeye atadı. Uzun bir süre bu şekilde İspanyollara bağlı olarak varlığını sürdüren İnka İmparatorluğu, daha sonra tamamen ortadan kalkacaktı.
Kalıcı Miraslar
Günümüzde, İnka'nın uyguladığı geleneklerin çoğu And Dağları'nda yaşıyor. Tekstil bölgede hala oldukça popüler, yedikleri yiyecekler dünya çapında tüketiliyor ve Machu Picchu gibi arkeolojik alanlar popüler turistik yerler. Eski dilleri Quechua bile yerel halk tarafından hala yaygın olarak konuşuluyor.
Güney Kolombiya'dan Ekvador, Peru ve Bolivya'ya, kuzeybatı Arjantin ve kuzey Şili'ye kadar uzanan And bölgesinde altı ila on milyon insan günlük konuşma dili olarak, İnkaların dili olan Quechua'yı kullanıyor.
|
