Uyku eğitimi için belirli bir yaştan söz etmek doğru değildir; ancak bebeklerde, alışkanlıkların büyüdükçe kemikleştiği düşünülecek olursa, uyku sorunu yaşayan ailelerin, bu sorunları erken dönemde çözmesi faydalı olacaktır. Birçok bebek artık 4 aylık olduğunda, uykuları düzene girmeye başlar; bu dönemde bebekler, gündüzleri daha uzun uyuyup, gece uykularını da sağlamlaştırır. Dolayısıyla uyku eğitimine başlama yaşı olarak, erken doğum söz konusu değilse, 5. Aydan itibaren diyebiliriz. Ancak anne ve babalar, bebeklerine doğru uyku alışkanlıklarını, bebeklerinin doğumundan itibaren kazandırabilirlerse uyku eğitimine ihtiyaç kalmadan sağlıklı bir uyku düzeni oluşturabileceklerdir. Bu konuda neler yapabileceklerine ilişkin önerilerimize yazımızın içinde yer veriyor olacağız.

Bebek ve çocuk gelişiminde uyku, beslenme kadar önemli bir yere sahiptir. Özellikle de; 0-3 yaş döneminde, beyin gelişiminin %80'i sağlanmakta ve bu gelişimin büyük bir kısmı uyku sırasında olmaktadır. Aynı zamanda, uyku sırasında salgılanan melatonin hormonu; bağışıklık sisteminin güçlenmesini ve hipofiz bezinin daha fazla büyüme hormonu salgılamasını sağlar. Bu nedenle, bebekler için "uyusun da büyüsün" denilmektedir. İyi uyuyan bebek, aynı zamanda iyi beslenir, buna bağlı olarak da sağlıklı bir büyüme süreci geçirir.

Uyku konusu, bu kadar önem taşımasının yanı sıra birçok ebeveynin en büyük sorunudur. 5 yaş altındaki çocukların, % 70'inde uyku sorunu yaşandığı tespit edilmiştir. Uyku sorunları, birçok farklı sebepten kaynaklanabilir. Ama temel sorunun bebeklerin sağlıklı bir uyku düzenlerinin olmamasından kaynaklandığını söyleyebiliriz. Özellikle yenidoğan döneminden itibaren başlayarak bebeğiniz için aşağıda belirtilen temel noktalar ışığında, ona bir uyku düzeni sağlarsanız, bebeğinizin hem fiziksel ve hem de zihinsel olarak daha da sağlıklı bir gelişim içinde olacağını görebilirsiniz.

0-5 yaş arası tüm bebek ve çocukların, akşam uykusuna yatış saati en geç 20:00 – 21:00 arasında olması gerekirken, sabah kalkış saati ise en geç 8:00 olmalıdır. Bebeğinizin/çocuğunuzun, bu saatlerde salgılanan büyüme hormonlarına ihtiyacı büyüktür. Gece 22:00'de yatan bir bebek, 20:00-21:00 saatleri arasında uykuda salgılanan faydalı hormonlardan yararlanamayacaktır. Aynı şekilde, sabah geç kalkan bir bebek de hormon salgılanmasının durduğu saatlerde uyuyor olacak ve günlük düzeni de ileriye kayacağından, akşam yatış saati yine gecikecektir. Yatma ve kalkma saatlerini doğru ayarlamak, sağlıklı, kaliteli ve verimli bir uyku için atılabilecek en önemli adımdır. 

Bebeklerin, kolay uykuya dalabilmesi için onları doğru zamanda yatırmak çok önemlidir. Bebeklerin, ayına göre uyanık kalabildikleri süreler değişkenlik göstermektedir. Örneğin; yenidoğan bir bebek, 40-60 dakika kadar uyanık kalabilirken, 6 aylık bir bebek, yaklaşık 2 – 2,5 saat kadar uyanık kalabilecektir. Bebekler, uykuları geldiğinde esnemek, kulak çekiştirmek, göz ovuşturmak gibi, her bebekte kendine özgü olmak üzere, bazı uyku işaretleri verirler. Bu işaretlere ve uyanık kalması gereken sürelere dikkat ederek yatırılan bebeğin, uykuya çok daha rahat dalabildiğini ve daha verimli uyuduğunu gözlemleyebilirsiniz.

Uyanıklık sürelerine uyulmaması durumunda, bebekler çoğunlukla çok daha zor ve geç uykuya dalarlar ve kısa uyurlar. Aynı şey uyanıklık süresinin kısa tutulması durumunda da geçerlidir. Yaşa göre uyanıklık süreleri için aşağıdaki tabloyu inceleyebilirsiniz.

Bebeğinizin, gün içinde bir uyku ve beslenme düzeni olması çok çok önem taşımaktadır. Bebekler, düzeni çok sever ve bir sonraki adımın ne olduğunu bilmek isterler. Bu düzen içinde de kendilerini daha güvende ve huzurlu hissederler. Bebeğinize, gün içinde uyanıklık sürelerini dikkate alarak bir uyku düzeni oluşturmalı ona göre de beslenme ve aktivite zamanlarını organize etmelisiniz. Aksi takdirde, bebekler düzensizlik içinde kendileri kaybolmuş hissedeceklerdir. Gündüz uykularını tam olarak alan ve uzun saatler ayakta kalmamış bir bebek, gece uykusuna çok daha rahat geçecek ve gece uyanmaları azalacaktır.

Hem gündüz hem de akşam uykularından önce rutinler uygulayarak, bebeğinize uyku zamanı geldiğinin işaretini vermeli ve onu uykuya hazırlamalısınız. Uyku rutinlerinin amacı; bebeğinizi günlük aktivitelerden uzaklaştırıp, sakinleşmesini sağlamak ve uyku zamanı geldiğinin mesajını vermektir. Örnek bir rutin şu şekilde olabilir; uyku zamanı geldiğini söyleyerek bebeğinizi kucağınıza alır, ninni söyleyerek odasına götürür, müziğini açar, perdeleri ya da panjuru kapatır ve son olarak da öperek yatağına bırakabilirsiniz. Uyku rutinleri sayesinde, bebeğinizin daha kolay sakinleştiğini, mayıştığını ve uykuya daha rahat dalabildiğini gözlemleyebilirsiniz. Uyku rutinlerinin en önemli noktası; her uykudan önce mutlaka ve aynı sırayla uygulanmasıdır. 

İdeal bir uyku ortamı için oda sıcaklığı 20-21 derece civarında olmalıdır, bebekler serin ortamda daha rahat uyurlar. Bebeğinizin yatağında uyku arkadaşı haricinde hiçbir şey (yastık, örtü, yorgan vs) olmamalıdır. Yatağının etrafında cibinlik, üstünde de dönence ve benzeri uyarıcıların olmamasını öneriyoruz.

Uyku sırasında, yorgan ya da örtü kullanmak, bebekler için tehlikeli olabileceğinden, soğuk havalarda uyku tulumu kullanımını öneriyoruz. Odanın sıcaklığına göre ve bebeğinizin rahat edeceği bir uyku tulumu kullanmanız, uyku kalitesini arttıracaktır.

Gündüz uykularında, uykuya kolay dalabilmesi için bebeğinizin odasını uyku zamanında karartmalısınız. Gece uykusunda da herhangi bir ışık kullanmamak melatonin hormonunun tam anlamıyla salgılanması açısından faydalı olacaktır. Uyku haricinde de odası aydınlık olmalıdır.

Uyku arkadaşı, bebeğinizin kendi kendine uyumasını kolaylaştıracak ve kendini daha güvende hissetmesini sağlayacak bir oyuncak ya da nesnedir. Uyku arkadaşını yataktan hiç çıkarılmaması, sadece uyku sırasında kullanılması faydalı olacaktır. Bebeğinizin, ona edindirdiğiniz uyku arkadaşına, hemen alışmasını beklemeyin, bir süre ilgilenmese dahi siz vermeye devam etmelisiniz. Uyku arkadaşı olarak seçeceğiniz nesne bir oyuncak ise, küçük, yumuşak ve çıkabilen burnu, gözü, düğmesi vs olmamasına dikkat etmenizi öneriyoruz.

Bebeğinizin beslenmesinin bir düzen içinde olması, uykusunu etkileyen önemli bir faktördür. Gün içindeki beslenme saatlerinin, bebeğinizin ayına göre belli bir saat aralığında olmasını tavsiye ediyoruz. Bebeğiniz, öğünlerinde yeteri kadar doymaz ise uykuları da bir o kadar verimsiz olacaktır. Kısa uykular ve sık beslenme isteği gibi sorunlarla karşı karşıya olmanız muhtemeldir. Bebeğinizin, ayına göre alması gereken süt ve kalori miktarını hesaplamalı ve onu belli saat aralıklarındaki öğünlere bölmelisiniz. Bebeğinizin kilosu, ayına göre idealse ve bebeğiniz 6 aylık olduysa, gece beslenmesini de rahatlıkla bırakabilirsiniz. Doktorunuz aksini söylemediği sürece, 6 aylık bir bebek, beslenmeden rahatlıkla 8-10 saat kadar uyuyabilecektir.

Birçok bebek gün içerisinde yeteri kadar fiziksel aktivitede bulunmuyor. Çok fazla televizyon karşısında oturmak ve hareketsiz kalmak çocukların uyku kalitesini düşürebiliyor. Gün içinde yeterli miktarda hareket eden çocuklar, daha rahat uykuya dalarlar, daha iyi ve uzun uyurlar.

Uyku saatlerine yaklaştıkça daha sakin aktiviteler yapmayı öneriyoruz. Aksi takdirde aşırı uyarılma sonucunda yatakta uyumak yerine, zıplayan bir çocukla karşı karşıya kalabilirsiniz.