Görme yetisini bozabilecek parazitik bir enfeksiyon olan onkoserkiazis, ihmal edilmiş bir tropikal hastalık olarak kabul edilmektedir. Onkoserkiazis veya nehir körlüğü, başta Latin Amerika ve Afrika'nın bazı bölgelerinde, karasineklerin ilettiği parazit bir solucanın neden olduğu bir hastalıktır. Hastalık cildi ve gözleri etkilemektedir, önlenebilir veya önlenebilir körlüğün önde gelen nedenlerinden biridir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) trahom ile birlikte onkoserkiazis 20 ihmal edilmiş tropikal hastalıktan biri olarak listelemektedir. Onkoserkiazis karşı koruyucu ilaç veya aşı bulunmamaktadır, ancak Carter Vakfına göre, kişilerde aktif hastalığı tedavi etmek için kullanılan anti-parazitik ilaçlar, birden fazla ülke ve bölgeden nehir körlüğünün ortadan kaldırılmasına yardımcı olmuştur.

Onkoserkiazis (Nehir Körlüğü) Nedir?
Nehir körlüğü, enfekte bir Simulium karasinek ısırığı tarafından yayılan nematod Onchocerca volvulusundan kaynaklanmaktadır. Karasinek tipik olarak intertropikal bölgelerde hızlı akan akarsuların ve nehirlerin yakınında bulunmaktadır. Karasinek zaten onkoserkiazis olan birini ısırdığında, mikrofilarya denilen mikroskobik Onchocerca solucan larvalarını almaktadır. Bu larvalar iki hafta boyunca birden gelişmektedir ve bu noktada kişilere bulaşıcı olma evresindedirler.

Onkoserkiazis Nasıl İletilir ve Yayılır?
Enfekte sinek bir kişiyi ısırırsa, genellikle vücuda ısırık yarasından giren solucan larvalarının arkasında kalmaktadır. Larvalar deri altı dokuda (cildin altında) büyümektedir ve filaria adı verilen yetişkinlere dönüşmektedir. Filarialar, insan konakçılarının subkutan dokularında nodüllerde (yuvalarda) yaşamaktadırlar nodüllerin bazen 50'ye kadar solucanı olmaktadır, ancak bu yuvaların çoğunda sadece üç ila beş solucan bulunmaktadır. Yetişkin solucanlar nodüllerde 10 ila 15 yıl yaşamaktadırlar, dişiler bir günde 1000 mikrofilarya ve yani yaşamları boyunca milyonlarca üretmektedirler. Bu larvalar kişilerde iki yıla kadar yaşamaktadır ve subkütan deriden vücudun diğer bölgelerine geçmektedir, burada şüphesiz karasineklerle emilebilirler. Mikrofilariler karasinekler tarafından alınmazsa, ölürler ve bakterileri salarlar, bu da öldükleri bölgede inflamatuar reaksiyona ve ilişkili semptomlara neden olmaktadırlar.

Onkoserkiazis Belirtileri Nelerdir?
O. volvulus yalnızca insanlarda üretebilse de, sadece yavrular gelişmektedir ve zamanla karasinek bulaşıcı hale gelmektedir. Bu yaşam döngüsü nedeniyle, kişinin enfeksiyonunun yoğunluğu veya ciddiyeti yani kişide yetişkin solucanların sayısı kişinin karasinek ısırıkları yoluyla nematodlarla kaç kez enfekte olduğu ile ilgilidir. Nehir körlüğü olan kişiler en azından ilk 24 ay boyunca mikrofilariler gelişirken asemptomatik olmaktadır. İlk belirtiler tipik olarak çeşitli cilt değişikliklerine neden olmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:

• Cildin altında 1 inçten büyük olabilen şişlikler bu şişlikler nodüllerdir

• İlk başta lokalize olabilen ve daha sonra tüm vücuda yayılabilen cilt tahrişi ve kaşıntı

• Deride şişen alanlar

• Cildin incelmesi

• Büyütülmüş kasık

• Pigment veya renk değişimli cilt lekeleri


Zamanla, cilt boşalmaktadır ve elastikiyetini kaybetmektedir ve lenfadenit ile sonuçlanmaktadır. Yukarıda belirtilen pigmentasyon sorunları, özellikle alt bacaklarda, leopar derisi olarak bilinen bir duruma da neden olmaktadır.

Onkoserkiazis Gözleri Nasıl Etkiler?
Onkoserkiazis, hastalığın gözler üzerindeki etkileri nedeniyle nehir körlüğü olarak bilinmektedir. Mikrofilarya gözün dokularına girmektedir. Larvalar, göz kapağı, konjonktivadan kornea, sklera ve ötesine kadar her türlü oküler dokuyu etkilemektedir. Mikrofilariler öldüğünde, kurtlarla simbiyotik olarak yaşayan ve aslında yetişkin dişilerin üremesi için gerekli olan Wolbachia bakterilerini serbest bırakmaktadır. Wolbachia bakteri kaşıntı, ışık hassasiyeti, göz kızarıklığına onkoserkiazis ile ilişkili bağışıklık tepkisine ve inflamasyona (katarakt gözün ön yüzeyinin bulanıklaşmasına) neden olmaktadır. Daha ciddi vakalarda, solucanlar ve bakteriler lezyonlara, optik atrofiye optik sinirlerin bozulmasından kaynaklanan görme bozukluğuna ve glokomlara neden olmaktadır. Ayrıca hastalık sonunda görme bozukluğuna ve körlüğe neden olmaktadır.

Onkoserkiazis Nasıl Teşhis Edilir?
Onkoserkiazis teşhis etmek için uzman bir doktor veya göz doktoru muhtemelen bir dermatolog ve bulaşıcı hastalık uzmanı ile birlikte önce hastanın cildini ve göz semptomlarını gözden geçirmektedirler.

Deri Parçacığı Biyopsisi Nedir?
Kişinin semptomlarına göre bu hastalığa sahip olabileceği anlaşılıyorsa, doktor snip adı verilen bir tür cilt biyopsisi uygulamaktadır. Bu biyopsi ciltte mikrofilarya varsa, tuzlu su çözeltisine yerleştirildiğinde pasajlardan ortaya çıkmaktadırlar. Alternatif olarak, doktor parazit için antikor aramak için kan testleri yapmaktadır. Bununla birlikte CDC'ye göre, her iki test de onkoserkiazis tanısı yüzde 100 doğru göstermemektedir. Çünkü parçacıklar her zaman parazitleri açığa çıkarmamaktadır ve pozitif bir kan testi, parazite hala bulaştığı anlamına gelmemektedir. Afrika'da, doktorlar cilt yaması testinin onkoserkiazis tanısı için etkili bir alternatif olduğunu bulmuşlardır. Test, cildin üzerine onkoserkiazis öldürebilen ve hastalığı ortaya çıkaran bir tür aşırı duyarlılık reaksiyonuna neden olabilen dietilkarbamazin ilacı ile bir yama yerleştirmeyi içermektedir.

Onkoserkiazis Nasıl Tedavi Edilir?
Onkoserkiazis bir zamanlar O. volvulus microfilariae'yi etkili bir şekilde öldüren dietilkarbamazin ile tedavi edilmiştir. Bununla birlikte mikrofilaranın vücutta yaygın ölümü, döküntüler, ateş, vücut ağrıları, üveit (gözün bir kısmının iltihabı), hatta anafilaksi dâhil sistemik ve potansiyel olarak ciddi yan etkiler geliştirmiştir. Günümüzde, onkoserkiazis, Mectizan (ivermectin ) ilacı ile tedavi edilmektedir. Mikrofilariaları (veya yetişkin solucanları) öldürmektense, ivermectin vücuttaki yetişkin solucanlar için bir doğum kontrol cihazı olarak hizmet etmektedir. İlaç, dişi solucanlarının altı aya kadar sterilizasyonuna neden olarak, vücuda daha fazla mikrofilaria bırakmasını önlemektedir. İlaç on yıl veya daha uzun bir süre boyunca, yetişkin kurtçukların sonuncusu doğal olarak ölünceye kadar her 6 ila 12 ayda bir tek bir doz olarak verilmektedir. Ancak tedavi edilen kişi daha sonra karasinek ısırıklarıyla yeniden enfekte olursa tedavi daha uzun sürmektedir.
Araştırmalar ivermektinin, hastalık ilerlemesinde erken başlandığında optik atrofiyi önlemenin yanı sıra görme alanı kaybını ve kornea iltihabını azaltmaya yardımcı olabileceğini göstermektedir. Bununla birlikte 2015 yılında William C. Campbell ve Satoshi Omura, onkoserkiazis için ivermektin keşfinden dolayı Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü'nü kazanmıştır. Hastalık gözleri etkileme noktasına ilerlediyse ameliyat gerekmektedir. Onkoserkiazis ile ilgili sorunlar için olası cerrahi teknikler bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:

• Yaralı korneayı sağlıklı donör kornea ile değiştirmek için kornea nakli

• Göz basıncını düşürmek için Glokom cerrahisi,

• Katarakt giderimi

• Retina ameliyatları

Onkoserkiazis İçin Yeni Tedaviler
Bilim adamlarının hala çalışmakta olduğu onkoserkiazis için yeni tedaviler, parazitik solucanlar yerine simbiyotik Wolbachia bakterilerini hedef almaktadır. Özellikle doksisiklin (Wolbachia'yı öldüren), yetişkin solucanların hem uzun süreli hem de muhtemelen kalıcı olarak sterilizasyonuna ve erken solucan ölümüne neden olduğu görülmektedir. Klinik çalışmalar, altı hafta boyunca günlük doksisiklin tedavisi ile birlikte tek bir doz ivermektin dozunun onkoserkiazis için tercih edilen tedavi olabileceğini düşündürmektedir. Ayrıca araştırmacılar Rifadin (rifampin veya rifampisin) dâhil olmak üzere diğer antibiyotiklerin etkinliğini de araştırmaktadırlar. Ve parazitler içinde Wolbachia bakterilerini öldürmek için Zithromax (azitromisin), Amerikan Oftalmoloji Akademisi tarafından not olarak düşülmüştür.

Onkoserkiazis Prevalansı (Nehir Körlüğü)
Dünya Sağlık Örgütü, onkoserkiazis 2017 yılı itibariyle küresel olarak yaklaşık 17 milyon kişiyi etkilediğini tahmin etmektedir, ancak bu etki önemsenmiyor olabilir. Ayrıca, 198 milyon kişi daha enfeksiyon riski taşıyan bölgelerde yaşamlarını sürdürmektedir. Onkoserkiazis ile enfekte kişilerin yüzde 99'undan fazlası Kamerun, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Etiyopya, Gana, Kenya, Malavi, Nijerya, Uganda, Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti ve diğerleri dâhil Sahra altı Afrika'da 31 ülkede yaşamaktadır. Ayrıca onkoserkiazis ile enfekte olan kişilerin geri kalanı Brezilya, Bolivarcı Venezuela Cumhuriyeti ve Yemen'de yaşamaktadır.

Onkoserkiazis Ortadan Kaldırılması İçin Çabalar
Onkoserkiazis, dünyadaki tropikal bölgelerde görülmektedir. Bir zamanlar Sahra altı Afrika'da ve Latin Amerika'daki altı ülkede, özellikle Brezilya, Kolombiya, Ekvador, Guatemala, Meksika ve Venezuela'da 13 bölgesel bölgede endemiktir. 1974-2002 yılları arasında DSÖ, Dünya Bankası, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve Gıda ve Tarım Örgütü ile birlikte Afrika'daki 11 seçilmiş ülkede hastalığın devam eden bulaşmasını durdurmak için Onkoserkiazis Kontrol Programı (OCP) kurmuşlardır. Uzun yıllar boyunca OCP, hastalığın vektörlerini karasinekleri kontrol etmeye odaklanmıştır. Program, sineklerin larvalarını öldürmek için helikopter ve uçaklardan böcek öldürücüleri karasinek üreme alanlarına püskürtülmüştür.
1987 yılında, Mectizan üreten ilaç şirketi Merck, şirketin ilacı ihtiyaç duyduğu sürece ilacı ihtiyacı olan herkese bağışlayacağı Mectizan Bağış Programını başlatmıştır. Bu kombine çabalar sayesinde DSÖ ve ortakları, 600.000 körlük vakasını önlemiştir, bu Afrika ülkelerinde yerleşim ve tarımsal üretim için 25 milyon hektarlık terk edilebilir ekilebilir araziyi geri almıştır. 1995-2015 yılları arasında yürütülen Afrika Onkoserkiazis Kontrolü Programı, OCP'nin kapsamına girmeyen endemik Afrika ülkelerini hedef alarak OCP'nin çabalarını temel almıştır. DSÖ daha sonra 2016 yılında Afrika'da ihmal edilen Tropikal Hastalıkların Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Genişletilmiş Özel Projeyi başlatmıştır ve Afrika'da onkoserkiazis de dâhil olmak üzere bir dizi ihmal edilmiş tropikal hastalıkla mücadele etmiştir.

Atlantik Okyanusu'nun diğer tarafında, 1992 yılında başlatılan Amerika Onkoserkiazis Eliminasyon Programı (OEPA), altı orijinal endemik Latin Amerika ülkesinin ikisinde (ve 2'sinin hepsinde) hastalığın bulaşmasını başarıyla durdurmuştur. 2013 yılında Columbia, Amerika'da nehir körlüğünü ortadan kaldıran ilk ülke olmuştur. Ekvador, Meksika ve Guatemala sırasıyla 2014, 2015 ve 2016 yıllarında bu yolu izlemiştir. Bolivarcı Venezuela Cumhuriyeti ve Brezilya, onkoseriyazis iletiminin hala gerçekleştiği Amerika'da kalan sadece iki alandır. 2017 yılında bu ülkeler yaklaşık 23 bin kişiye Mectizan'ı tedavi etmiştir.

Onkoserkiazis Almayı Önleme
Onkoserkiazis bulaşmasını önleyebilecek bir ilaç veya aşı bulunmamaktadır. Bunun yerine hastalığın önlenmesi, özellikle karasineklerin ısırmanın en muhtemel olduğu gün boyunca, hızlı akan akarsu ve nehirlere sahip intertropikal alanlardan kaçınmak gibi, O. volvulus taşıyan karasineklerden korunmayı içermektedir.

Böcek Isırmasını Önleme ve Karasineklerden Koruma
Latin Amerika'da veya Sahra altı Afrika'da yaşayan veya seyahat eden kişilere, Uluslararası Seyahat Edenlere Tıbbi Yardım Derneği (IAMAT) önerilerde bulunmaktadır ve bu öneriler aşağıdaki gibidir:

• Üreticinin talimatlarına göre maruz kalan cilde yüzde 20 ila 30 DEET veya yüzde 20 Picaridin içeren bir sprey, losyon, havlu veya sıvı itici uygulamak

• Koruyucudan önce tercihen en az 20 dakika önce cilde güneş kremi sürmek

• Dış giyim, ayakkabı, bot ile, temas halinde böcekleri öldüren permetrin ile önceden önlem almak

• Bacakları ve kolları kaplayan nötr renkli kıyafetlerin yanı sıra yüz ve boynu örten ağa sahip şapka takmak

• Kapılardan ve pencerelerden böceklerin içeri girmemesi için düzgün bir şekilde kapandığından emin olmak

Ayrıca IAMAT, böcek kaynaklı hastalıkları önlemek için kanıtlanmış etkinliği çok az olan veya hiç etkinliği olmayan yöntemlere güvenmekten kaçınmanın önemli olduğunu da not etmektedir ve bunlar aşağıdaki gibidir:

• B1 Vitamini Takviyeleri

• Sarımsak

• Sitronella bitkileri ve mumlar dâhil sitronella bazlı ürünler

• Ultrasonik ve elektro kesim cihazları ve koku infüzyon tuzakları gibi alternatif kovucu cihazlar

• Böcek kovucu içeren bileklikler, ayak bileği bantları ve boyun bantları

• Güneş koruyucu ve böcek kovucuları kombine eden ürünler