Zerzevan Kalesi
Diyarbakır ile Mardin arasında, Çınar ilçesine bağlı Demirölçek mahallesi sınırları içinde yer alan tarihî yapı ve askerî yerleşim alanı.
Roma İmparatorluğu döneminde sınır garnizonu olarak kullanılmıştır. Diyarbakır'daki en önemli Doğu Roma eserlerinden kabul edilen kale, 2020'de Dünya Mirası Geçici Listesi'ne girmiştir.
Diyarbakır-Mardin karayolunun kırk beşinci kilometresinde, yoldan 124 metre yükseklikteki kayalık bir tepede bulunur. Kalede 2014 yılına başlayan kazılar sonucu 12 metre yüksekliğinde, bin 200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, 22 metre yüksekliğinde gözetleme kulesi, kilise, saray, konut, kaya mezarları, hamamlar, tahıl ve silah depoları ile 54 su sarnıcı ortaya çıkarılmış, ve kale yerleşimi turistlerin ziyaret ettiği bir ören yeri haline gelmiştir. Diyarbakır tarafında 2017 yılında bulunan Mitras Tapınağı günümüzde kalenin en çok ilgi çeken yapısı konumundadır
Geçmişi
İlk inşa edildiği dönem kesin olmamakla birlikte Zerzevan'da Asur döneminde Kinabu olarak adlandırılan bir kalenin varlığı ileri sürülmektedir. Bu kalenin Pers döneminde de kullanıldığı düşünülür.[5] Zerzevan Kalesi'nin antik ismi büyük ihtimalle Samachi'dir.
Mevcut mimari kalıntılar ve kazı çalışmalarında ele geçen buluntular, alanın M.S. 3. yy'da kullanıldığını; 639'da İslam ordularının gelişine kadar önemini koruduğunu gösterir. Yerleşimin surları ve yapıları büyük olasılıkla I. Anastasios ve I. Justinianos dönemlerinde onarılmış, bazı yapılar ise yeniden inşa edilerek mevcut son haline getirilmiştir.
Su bakımından zengin vadide yerleşik ve tarımla uğraşan insanların sığınacağı bir yer konumunda olduğundan kaledeki yerleşimin sadece askerlerin kaldığı bir yer değil, aynı zamanda sivillerin yaşadığı bir yer olduğu düşünülmektedir. Bütün vadiye hakim, antik ticaret yolu üzerinde stratejik bir Roma sınır garnizonu olarak birçok Roma- Sasani mücadelesine tanıklık etmiştir. İslam orduları tarafından fethinden sonra Zerzevan'ın bulunduğu alan jeopolitik önemini kaybetmiş; 1890'lı yıllara kadar geçici barınaklar dışında alan kullanılmamıştır.
Kaleye 1890'lı yıllarda bir aile yerleşmiş; su sıkıntısı ve ulaşım zorluğu gibi nedenlerle 1967'de 30 hanelik bir topluluk halinde kaleden aşağıya inip bir kilometre mesafede Zerzevan Köyü adıyla yeni bir köy (bugünkü ismi Demirölçek) kurmuşlardır. Zerzevan ismi Kürtçe'deki altın kelimesinden türetilmiş, yerleşime köy burada bulunurken verilmiş olmalıdır.
Kalede kazılar ilk olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nün izni ile 2014 yılında başladı. Kazılardan önce bilinmeyen yerleşimde kazılarda ortaya çıkarılan gözetleme-savunma kulesi, surlar, Mithraeum, yeraltı sığınağı, kilise, askeri-sivil konutlar, yeraltı ibadethanesi, sunaklar, kaya mezarları, su kanalları gibi yapılar ulusal ve uluslararası alanda ilgi uyanıdrmış ve turistlerin ziyaret ettiği bir ören yeri haline gelmiştir.
|
